W średniowiecznych dziejach Polski wśród Sług BoĹźych jaśnieje postać biskupa Bogumiła. Wiadomości o Jego osobie z tych odległych czasów są niepełne. Nieznana jest data jego urodzin, śmierci i sprawowanych urzędów kościelnych. Niewiele  faktów biograficznych zdołano zebrać w czasie procesu beatyfikacyjnego  w XVII wieku. Potwierdzono Ĺźywy, wielowiekowy kult postaci świątobliwego męża Bogumiła.

Ĺťył w XI lub XII wieku. Urodził się we dworze we wsi KoĹşmin, połoĹźonej między Kołem a Uniejowem. Pochodził ze szlacheckiego rodu Leszczyków, o którym to rodzie pisze Mikołaj Rej Zwierzyniec: Dom szlachcica znacznego w swym kraju. Niepewny jest przekaz, Ĺźe Bogumił był stryjecznym prawnukiem św. Wojciecha.

Zaledwie w dwóch Ĺşródłach historycznych wymieniany jest biskup Bogumił. Pierwsze to: „Roczniki Świętokrzyskie”, z których wynika Ĺźe Bogumił w roku 1075 mianowany został arcybiskupem. W roku 1076 być moĹźe koronował  na króla Polski Bolesława Śmiałego, którego poparł w sporze z biskupem krakowskim Stanisławem. Po męczeńskiej śmierci biskupa Stanisława zrzekł się urzędu i osiadł - być moĹźe dla pokuty - w Dobrowie, gdzie zmarł w roku 1092.

Drugim Ĺşródłem historycznym dla Ĺźyciorysu biskupa Bogumiła jest dokument z roku 1232 dotyczący nadania wsi Dobrów, cysterskiej misji wśród pogan (Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, I.120). Identyfikuje się go z arcybiskupem Piotrem II, cystersem z Koprzywnicy, który od roku 1186 był biskupem w Poznaniu, póĹşniej metropolitą w GnieĹşnie. W roku 1198 miał złoĹźyć swój urząd i osiadł w pustelni  Dobrowie.

Niewątpliwie był Bogumił człowiekiem wykształconym. Ukończył szkołę katedralną w GnieĹşnie i na dalsze studia udał się do ParyĹźa. We Francji zetknął się z zakonem cystersów reguły św. Bernarda z Clairvaux. MoĹźe wówczas Bogumił przyjął zakonne imię Piotr, pod którym to imieniem identyfikuje się osobę biskupa w Poznaniu, póĹşniej metropolity w GnieĹşnie. Cystersi do Polski dotarli w roku 1143 i załoĹźyli swoje opactwo opodal Wągrowca. Domniemywa się, Ĺźe Bogumił przebywał w opactwach cysterskich  w Koprzywnicy, Łęknie i Lądzie nad Wartą.

Inne Ĺşródła łączą jego postać z zakonem benedyktyńskim w Mogilnie lub kamedulskim reguły św. Romualda. Jest wysoce prawdopodobne, Ĺźe skłaniał się do reguły kamedulskiej, zwaĹźywszy na jego Ĺźycie pustelnicze, szczególnie kult świętych Pięciu Braci Polskich Męczenników  z zakonu kamedulskiego. Nie bez znaczenia jest tu fakt, Ĺźe w roku 1664 rzymscy kameduli upomnieli się o relikwie Bogumiła jako członka swego zakonu i prośbę ich spełniono. W habicie kamedulskim  jest przedstawiony na malowidłach  w GnieĹşnie.

Niewątpliwie Bogumił był fundatorem i budowniczym kościoła w Dobrowie, gdzie przez pewien czas pełnił posługi duszpasterskie. Nieznana jest przyczyna rezygnacji z biskupstwa i osiedlenia się w pobliĹźu Dobrowa na małej wyspie w widłach rzeki Warty i Neru. Tu przez wiele lat prowadził Ĺźycie eremity i tu dokonał Ĺźywota w opinii świętości. Początkowo pochowany został w kościele w Dobrowie. Grób jego stał się miejscem kultu i pielgrzymek osób z całej Wielkopolski i kraju. Przy grobie biskupa Bogumiła dochodziło do licznych cudów, uzdrowień i uzyskanych łask. Sława osoby i miejsca zataczała coraz większe kręgi.

W roku 1443 arcybiskup Walenty Kot zlecił specjalnym dekretem załoĹźenie księgi cudów dokonujących się w kościele w Dobrowie  u grobu biskupa Bogumiła.

W 1623 r. arcybiskup Wawrzyniec Gembicki powołał komisję, która przeprowadziła wstępne dochodzenie. PóĹşniej z inicjatywy prymasa Macieja Łubieńskiego w roku 1647 wszczęto proces beatyfikacyjny. Stwierdzono trzechsetletnią tradycję kultu świątobliwego męża Bogumiła, spisano zeznania świadków i potwierdzono cuda. Akta przekazano Stolicy Apostolskiej w Rzymie.

Po odzyskaniu niepodległości, dopiero w roku 1925, urzędowo potwierdzono i uznano cześć biskupa Bogumiła jako błogosławionego. Przyczynił się do tego nuncjusz papieski w Polsce ks. Achilles Ratki, póĹşniejszy papieĹź Pius XI.

W kościele w Uniejowie wystawiono okazały nagrobek błogosławionego składający się z marmurowego sarkofagu z jego postacią, wykonaną w brązie w warsztatach gdańskich.

Relikwie błogosławionego Bogumiła znajdują się w Rzymie, Dobrowie, Uniejowie i Gnieźnie. W ikonografii przedstawiony jest najczęściej jako mężczyzna w starszym wieku, z brodą, w stroju biskupim lub habicie zakonnika. W ręce trzyma rybę. Jest patronem archidiecezji poznańskiej, gnieźnieńskiej, gdańskiej, wrocławskiej i diecezji włocławskiej. Jest także patronem rekolekcji i skupienia religijnego. Dniem odpustu jest 10 czerwca, uznany za dzień jego śmierci.

Liczne cuda takie jak: wskrzeszenie zmarłych, uratowanie tonących, uzdrowienie chorych, odzyskanie wzroku i słuchu spisano w księdze „Liber Miraculorum neati Bogumili”. Za Ĺźycia jego znane są cudowne wędrówki z Gniezna do Dobrowa, podczas których  aby zdążyć odprawić Mszę św. chodził po falach Warty i bywał noszony przez anioły. Rzeszę wiernych obdarował rybami, które przywołał do brzegu rzeki, a następnie rozdawał. Za przyczyną jego wstawiennictwa ustał poĹźar miasta Koła. OĹźywił padłego konia kupca Stanisława Wacha z Koła, który wezwał jego pomocy. Opisano przedśmiertną wizję błogosławionego Bogumiła. W otwartym niebie ukazała się Matka Boska z Dzieciątkiem Jezus i Patronowie Polski św. Wojciech i św. Stanisław. W kościele dobrowskim znajdują się liczne wota, a takĹźe odprawiane są Msze św. dziękczynne za uzyskanie łask za pośrednictwem błogosławionego Bogumiła.. Z modlitw odmawiana jest litania do błogosławionego Bogumiła, godzinki i liczne pieśni. Kult błogosławionego Bogumiła trwa nadal i rozwija się. W GnieĹşnie wybudowano nowy kościół pw. Błogosławionego Bogumiła. Kaplica cmentarna przy ul. Bluszczowej w Poznaniu nosi takĹźe jego tytuł, a w kościele parafialnym pw. Ofiarowania Pańskiego przy tej samej ulicy znajduje się figura Błogosławionego i pielęgnowany jest  jego kult z przywilejem odpustu w dniu 10 czerwca. 

Stanisław Juszczak i Henryk Walendowski