Wolność człowieka Drukuj
1. Jako naród wiele razy doświadczaliśmy zewnętrznej niewoli. Wystarczy przywołać choćby czas zaborów, niemieckiej okupacji czy komunistycznego zniewolenia. Mimo to, także w tych trudnych czasach, wielu ludzi pozostawało wewnętrznie wolnymi i nie godziło się na narzucane przez zaborcę lub okupanta zbrodnicze prawa.
 
2. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, że – jak naucza Katechizm Kościoła Katolickiego – „Bóg stworzył człowieka jako istotę rozumną, dając mu godność osoby obdarzonej możliwością decydowania i panowania nad swoimi czynami” (KKK 1730). Mówiąc inaczej, Bóg obdarzył człowieka wolnością, która „jest zakorzenioną w rozumie i woli możliwością działania lub niedziałania, czynienia tego lub czegoś innego, a więc podejmowania przez siebie dobrowolnych działań” (KKK 1731). „Prawo do korzystania z wolności jest nieodłącznym wymogiem godności osoby ludzkiej” (KKK 1738).
 
3. W myśl nauki Katechizmu, ludzka wolność, dopóki nie wybierze Boga jako najwyższego Dobra, zakłada możliwość wyboru między dobrem i złem; pozwala więc człowiekowi albo czynić dobro i wzrastać w doskonałości, albo grzeszyć i pogrążać się w upadku, stając się źródłem zasługi lub winy (por. KKK 1732). Katechizm poucza, że prawdziwa wolność jest wolnością w służbie dobra i sprawiedliwości, dlatego też człowiek tym bardziej staje się wolny, im więcej czyni dobra. Wybranie w życiu nieposłuszeństwa i zła Katechizm nazywa nadużyciem wolności, które w konsekwencji prowadzi do niewoli grzechu (por. KKK 1733). Dzięki wolności człowiek staje się odpowiedzialny za swoje czyny, oczywiście na tyle, na ile mógł je podejmować dobrowolnie (por. KKK 1734). Osoba przymuszona do jakiegoś działania, np. pod groźbą utraty życia, nie musi moralnie odpowiadać za swój czyn. Podobnie, jeśli jakiś człowiek ma zmniejszoną lub wykluczoną poczytalność – wówczas jego odpowiedzialność za czyny jest mniejsza lub w ogóle jej nie ma. Czynnikami zmniejszającymi lub znoszącymi poczytalność, a co za tym idzie odpowiedzialność za konkretne czyny, mogą być na przykład: niewiedza, nieuwaga, przymus, strach, przyzwyczajenie czy nieopanowanie uczuć (por. KKK 1735).
Katechizm poucza, że „każdy czyn bezpośrednio chciany przypisywany jest jego sprawcy”. Oznacza to, że wolny i w pełni poczytalny człowiek odpowiada za swoje działania. Czasem jednak działanie może być zamierzone jedynie pośrednio. O takiej sytuacji mówimy wówczas, gdy jakaś osoba zaniedba swą wiedzę na temat rzeczy, o których wiedzieć powinna, doprowadzając do niezamierzonych przez siebie skutków. Przykładem takiego działania jest spowodowanie wypadku wskutek nieznajomości przepisów ruchu drogowego (por. KKK 1736).
Według Katechizmu skutek ludzkich działań może być dopuszczony, chociaż nie był chciany. Taka sytuacja występuje na przykład, gdy skutkiem czuwania przy chorym dziecku będzie nadmierne wyczerpanie organizmu jego matki (por. KKK 1737). „Zły skutek nie jest przypisywany sprawcy, jeżeli nie był zamierzony ani jako cel, ani jako środek działania, jak na przykład śmierć poniesiona podczas udzielania pomocy osobie będącej w niebezpieczeństwie. Aby zły skutek mógł być przypisany sprawcy, trzeba, aby był przewidywany, a sprawca miał możliwość uniknięcia go” (KKK1737). Z przykładem takiej sytuacji mamy do czynienia, gdy ktoś prowadzi pojazd pod wpływem alkoholu, doprowadzając do wypadku i czyjejś śmierci.
Z powyższych rozważań wynika, że ludzka wolność jest ograniczona i omylna. Dzieje się tak dlatego, że pierwsi ludzie wykorzystali swą wolność do popełnienia grzechu pierworodnego. „Od początku historia ludzkości świadczy o nieszczęściach i uciskach, które zrodziły się w sercu człowieka w następstwie złego wykorzystania wolności” (KKK 1739). Fakt bycia wolnym nie powoduje, że człowiek ma prawo do mówienia i czynienia wszystkiego. Oddalając się od prawa moralnego, człowiek godzi we własną wolność i buntuje się przeciw prawdzie Bożej (por. KKK 1740).
Mimo to Bóg respektuje wolność człowieka. Obdarza go też swoją łaską. Nie narusza ona ludzkiej wolności, ale powoduje, że ludzie, będąc jej posłusznymi, stają się coraz bardziej wewnętrznie wolni wobec trudności, nacisków i przymusu świata zewnętrznego (por. KKK 1742).
 
4. Zapamiętajmy: „Wolność jest darem Boga; jest władzą działania lub niedziałania (…), a więc podejmowania przez siebie przemyślanych działań” (KomKKK 363). „Wolność czyni człowieka odpowiedzialnym za swoje czyny w takiej mierze, w jakiej są one dobrowolne” (KomKKK 364).

Ks. Adam Łach

Źródło http://katechetyczny.diecezjaplocka.pl/1295,l1.html