Stwierdzenie nieważności małżeństwa Drukuj

1. Niekiedy dowiadujemy się, że ktoś po zawarciu ślubu kościelnego po jakimś czasie rozszedł się ze współmałżonkiem, uzyskał rozwód cywilny, następnie otrzymał pomyślne dla siebie orzeczenie sądu kościelnego, po czym zawarł nowy ślub kanoniczny. Ze zdziwieniem pytamy wówczas, jak to możliwe? Przecież małżeństwo kanoniczne jest nierozerwalne. Czyżby sądy kościelne mogły unieważniać małżeństwo sakramentalne?

2. Katechizm Kościoła Katolickiego udziela odpowiedzi, używając znanych prawu kanonicznemu pojęć: „małżeństwo ważne” i „małżeństwo nieważne” (KKK 1628-1629. 1650). Jeśli małżeństwo zostało zawarte z zachowaniem wszystkich przesłanek wymaganych do jego ważności, to żadna władza ludzka nie jest w stanie go rozwiązać. Jedynie od małżeństwa niedopełnionego, inaczej nieskonsumowanego przez podjęty dobrowolnie i spełniony w sposób naturalny akt małżeński, możliwe jest uzyskanie - dla poważnej przyczyny - dyspensy papieskiej, mocą której związek taki przestaje obowiązywać.         

Zgodnie z zasadą nierozerwalności małżeństwa, objawioną przez Chrystusa i uroczyście określoną przez Sobór Trydencki, obce są Kościołowi katolickiemu pojęcia rozwodu i unieważnienia małżeństwa, znane prawu państwowemu. Oznacza to, że ważnie zawartego małżeństwa kanonicznego nie tylko nie można rozwiązać, ale nawet unieważnić. Unieważnienie bowiem ważnie zawartego małżeństwa nie różniłoby się w praktyce od rozwodu.

Prawo kanoniczne, uzależniając ważność małżeństwa kanonicznego od spełnienia określonych wymogów, tym samym przyjmuje możliwość nieważnego zawarcia małżeństwa. Możliwość ta staje się faktem wówczas, gdy wprawdzie miała miejsce liturgiczna celebracja małżeństwa, ale z powodu niespełnienia choćby jednej z trzech przesłanek wymaganych do ważności małżeństwa, to ostatnie de facto nie zostało zawarte; inaczej mówiąc, zostało zawarte nieważnie. W Katechizmie Kościoła Katolickiego stwierdza się, że w takim przypadku „małżeństwo nigdy nie zaistniało” (KKK 1629). Pojęcie nieważności małżeństwa przyjęte w prawie kanonicznym różni się więc istotowo od pojęcia rozwodu czy unieważnienia.      

3. Ponieważ nikt nie może być sędzią we własnej sprawie, sprawa udowodnienia nieważności małżeństwa winna być poddana instancji obiektywnej. Katechizm Kościoła Katolickiego, powołując się na Kodeks Prawa Kanonicznego stwierdza: „Kościół, po zbadaniu sytuacji przez kompetentny trybunał kościelny, może orzec <nieważność małżeństwa>”. To zaś oznacza, że „obie strony są wolne i mogą wstąpić w [nowe] związki małżeńskie” (KKK 1629). Tak więc wyłącznie właściwy sąd kościelny (diecezjalny, w składzie trzech sędziów) upoważniony jest do rozpoznania wniesionej przez osobę zainteresowaną sprawy o stwierdzenie nieważności jej małżeństwa. Wszak osąd o ważności lub nieważności sakramentu, a jest nim małżeństwo chrześcijan, może należeć wyłącznie do Kościoła, któremu Chrystus powierzył sakramenty święte we wszystkich aspektach i wymiarach.

Określona szczegółowo procedura sądowa w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa zmierza do ustalenia stanu obiektywnego, jaki istniał w momencie zawierania małżeństwa. Jeśli zatem okaże się, że wszystkie wymogi do ważnego zawarcia małżeństwa zostały w owym momencie spełnione, to znaczy, że zostało ono zawarte ważnie; jeśli nie zostały spełnione – małżeństwo zostało zawarte nieważnie. Wszelkie okoliczności, które zaistniały już po zawarciu małżeństwa (np. popadnięcie przez jedną ze stron w nałóg alkoholizmu), nie mogą podważyć ważności związku małżeńskiego.

Wyrok sądu diecezjalnego (pierwsza instancja), oparty na zeznaniach stron, zeznaniach świadków, dokumentach, opiniach biegłych i domniemaniach, stwierdzający nieważność małżeństwa nie jest jeszcze wyrokiem prawomocnym, wymaga bowiem potwierdzenia sądu kościelnego wyższej instancji.

4. Zapamiętajmy. Jeśli przy zawieraniu małżeństwa kościelnego nie zostaną spełnione wymogi prawa kanonicznego przepisane do ważności, takie małżeństwo jest nieważne, tzn. w ogóle nie zaistniało. Wówczas kompetentny sąd kościelny, stosując przepisaną procedurę, nieważność taką może orzec, po dokonaniu merytorycznej oceny wszystkich dowodów i okoliczności przedstawionych przez zainteresowaną stronę.

ks. Wojciech Góralski

Źródło Katechizm Płocki część II - archiwum